تدبر در سوره انفطار ( الانفطار )

تدبر در سوره انفطار ، موجب دل کندن از دنیا و توجه به آخرت می شود!

برخی از ما هر روز صبح قرآن کریم را بوسیده و در قفسه کتاب ها قرار دهیم بدون این که حتی یک آیه از آن را بخوانیم ، و در مواردی اصلا به آن نگاه هم نمی اندازیم و روی آن را خاک گرفته است!

و برخی دیگر از ما، روزانه آیاتی از این کتاب الهی که صحبت خدا با بندگانش می باشد را بدون تدبّر ، تلاوت می نماییم. و …

شاید بهترین حالت که این باشد که آیات الهی را با تدبر در معانی آن تلاوت نموده و سعی کنیم تا به دستورات آن عمل نماییم.

در ادامه به تدبر در سوره انفطار می‌پردازیم.

سیمای سوره  انفطار

محل نزول : مکه
رتبه نزول : ۸۲
جایگاه در قرآن : ۸۲
تعداد آیه : ۱۹
این سوره در سال سوم بعثت و پس از سوره ی نازعات نازل شده است.

محتوا و محورهای سوره انفطار

۱-  اشراط الساعه : یعنی حوادث عظیمی که در پایان جهان و در آستانه قیامت رخ می دهد.
۲- توجه انسان به نعمتهای خداوند که سراسر وجود او را فرا گرفته ، و شکستن غرور او ، تا خود را برای معاد آماده سازد.
۳- اشاره به فرشتگانی که مأمور ثبت اعمال انسان ها هستند.
۴- سرنوشت نیکان و بدان در قیامت.
۵- گوشه ای از سختی های آن روز بزرگ.

علت نامگذاری سوره انفطار

نام آن بر گرفته از آیه اول و به معنای شکافته شدن آسمان و در هم ریختن نظام هستی می باشد .

سیاق های سوره انفطار

آیه ۱ تا ۵ – آگاهی انسان از دستاوردهای خویش در هنگامه ی قیامت .
نظام منسجم و به هم پیوسته عالم ، از هم خواهد گسیخت و قیامت برپاگشته ، انسان از تمام دستاوردهای خود آگاه خواهد شد .

إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ (١) وَإِذَا الْکَوَاکِبُ انْتَثَرَتْ (٢) وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ (٣) وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ (۴) عَلِمَتْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ (۵)

آیه ۶ تا ۱۲- بازداری انسان از فریفته شدن به پروردگار ، بر اثر تکذیب جزا
شما جزا را دروغ می پندارید و به همین دلیل غیر خدا در چشمتان جلوه می کند و از خدا غافل می شوید . بدانید که انسان و تمام افکار و علایق و اعمالش حفظ می گردد و جزا حق است ، پس مبادا به پروردگار کریمتان فریفته ( مغرور ) شوید .

یَا أَیُّهَا الإنْسَانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ (۶) الَّذِی خَلَقَکَ فَسَوَّاکَ فَعَدَلَکَ (٧) فِی أَیِّ صُورَهٍ مَا شَاءَ رَکَّبَکَ (٨) کَلا بَلْ تُکَذِّبُونَ بِالدِّینِ (٩) وَإِنَّ عَلَیْکُمْ لَحَافِظِینَ (١٠) کِرَامًا کَاتِبِینَ (١١) یَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ (١٢)

آیه ۱۳ تا ۱۹- انذار فاجران از عذاب بی چون و چرا در روز جزا
در آن روز از دست هیچکس کاری برای انسان ساخته نیست و فرمان مطلق از آن خداست .

إِنَّ الأبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ (١٣) وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ (١۴) یَصْلَوْنَهَا یَوْمَ الدِّینِ (١۵) وَمَا هُمْ عَنْهَا بِغَائِبِینَ (١۶) وَمَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ (١٧) ثُمَّ مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ (١٨) یَوْمَ لا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَیْئًا وَالأمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ (١٩)

نکات اخلاقی و اجتماعی سوره انفطار

۱- انسان ، هم باید به فکر گذشته خود باشد ، تا اگر خلافی کرده توبه کند و هم به فکر پس از مرگ خود باشد تا یادگار خوبی از خود به جای گذارد . ( ما قَدَّمَت وَ اَخَّرَت )
۲- چرا انسان با آن همه نیاز و ضعف ، مغرور باشد ؟ ( یا اَیُّها الاِنسان ما غَرَّک )
۳- بدترین نوع کبر و غرور ، آن است که در برابر پروردگار کریم و هستی بخش باشد ( غرک بِرَبِّ الکَریم اَلَّذی خَلقک )
۴- درمان غرور، توجه به الطاف کریمانه است ( الکریم . . . خلقک و سواک فعدلک )
۵- برای شکستن غرور ، باید نعمت های الهی را پی در پی گوشزد کرد .
۶- توجه به ثبت اعمال توسط فرشتگان معصوم ، سبب حیا و تقوای انسان می شود ( یعلمون ما تفعلون )
۷- در تربیت و تبلیغ ، سرنوشت خوبان و بدان را مقایسه کنید ( اِنَّ الاَبرارَ لَفی نَعیم – اِنَّ الفُجّار لَفی جَحیم )
۸- مطالب مهم را باید تکرار کرد ( ما ادراک – ثم ادراک )

ویژگی های سوره انفطار

این سوره به مطالب آموزنده ای اشاره می کند از جمله :

ویژگی اول : آثاری که از انسان باقی می ماند .
مرحوم طبرسی در ذیل آیه ۵ نقل می کند : روزی شخصی در محضر پیامبر (ص) برخاست و از مردم تقاضای کمک کرد ، همگی خاموش شدند ، در این موقع یکی از اصحاب چیزی به سائل داد بقیه نیز از او پیروی کردند.

پیامبر (ص) فرمودند : کسی که سنت نیکی بگذارد و دیگران به او اقتدا کنند پاداش خود را دارد ، و همانند پاداش کسانی که از او پیروی کرده اند ، بی آنکه از اجر آنها کاسته شود ، و کسی که سنت بدی بگذارد و از آن پیروی کنند ، گناه خود را دارد و همانند گناهان کسانی که از او پیروی کرده اند ، بی آن که از گناهان آنها چیزی کاسته شود . یکی از یاران پیامبر (ص) ، آیه علمت نفس ما قدمت و اخرت را تلاوت کرد .

این آیات و روایات نشان می دهد که تا چه حد هر انسانی در مقابل اعمال خویش مسئول است ، تا آنجا که ممکن است بعد از گذشتن هزاران سال آثارش برای او پاداشی نیک بیافریند ، یا وزر و لعن و گناه به بار آورد .

ویژگی دوم : در رابطه با حافظین که در آیه ۱۰ به آن اشاره فرموده است ، منظور از حافظین در اینجا فرشتگانی هستند که مأمور حفظ و نگهداری اعمال انسانها اعم از نیک و بد هستند .

در توصیف این فرشتگان می گوید : آنها بزرگوار و در نزد پروردگار والامقامند ، تا انسانها بیشتر مراقب اعمال خویش باشند زیرا هر قدر ناظر بر اعمال انسان شخصیت والاتری داشته باشد انسان بیشتر از او ملاحظه میکند ، و از انجام گناه شرمنده تر می شود .

ویژگی سوم : به دنبال بحثی که در آیات گذشته پیرامون ثبت و ضبط اعمال انسانها به وسیله فرشتگان آمد ، در آیات پایانی به نتیجه این حسابرسی ، و مسیر نهایی نیکان و بدان اشاره کرده ، می فرماید : مسلماَ نیکان در نعمت عظیم الهی هستند ، و مسلما بدکاران در دوزخند . . .

سپس در یک جمله کوتاه و پر معنی یکی دیگر از ویژگیهای آن روز را که در حقیقت همه چیز در آن نهفته است مطرح کرده ، می فرماید : همان روزی که هیچکس قادر بر انجام کاری در حق دیگری نیست ، و همه امور در آن روز از آن خداست . البته در این جهان نیز همه کارها به دست قدرت او است ، و همگان به او نیازمندند منتهی در آخرت حاکمیت مطلقه خداوند و مالکیت او بر هر چیز از هر زمان آشکارتر است .

فضیلت خواندن سوره انفطار

برای تلاوت این سوره در نماز های واجب و مستحب ، فضیلت هایی وارد شده که بیانگر نیاز دائمی انسان به تذکر و توجه است تا از قیامت غفلت نکند و به دنیا دل نبندد .

پروردگارا ! ما را در این جهان و آن جهان از الطاف بی پایانت محروم مگردان!

اگه به این نوشته علاقه داشتید، مقاله تدبر در سوره نبا را نیز مطالعه نمایید.

منابع :
تفسیـر نــمـونـه – آیـه الله مـکارم شیـرازی
تـفـسـیــر نـور – اسـتـاد مـحـسن  قرائـتـی
تـدبـر در قـرآن کریم – استاد علی صبوحی
آشنایی با سوره ها – استاد جواد مـحـدثی
نسـیـم حیات – اسـتاد ابوالفضل بهـرام پـور